Amateka y’urugamba rwo kubohora u Rwanda kuva mu 1990

Amateka y’urugamba rwo kubohora u Rwanda kuva mu 1990

 

Mu mwaka wa 1990 :

Tariki ya 1 Ukwakira: umupaka wa Kagitumba wagabweho igitero cyabaye ikimenyetso cy’itangira ry’urugamba rwamaze imyaka ine nyuma y’uko abari bagize umuryango FPR Inkotanyi biyemeje kubohora igihugu hifashishijwe inzira y’intambara.

APR (Armée Patriotique Rwandaise), ishami rya gisirikare rya FPR ku ikubitiro ryari riyobowe na Gen. Maj Fred Gisa Rwigema, gusa ubutegetsi bwa Habyarimana bubifashijwemo n’abacanshuro bwabashije gukoma mu nkokora APR .

Mu gihe kingana n’iminsi 14 ya mbere y’urugamba, bamwe mu bayobozi bakuru ba APR barishwe bitera icyuho gikomeye mu buyobozi, ndetse na morali ijya hasi bikomeye mu basirikare hafi ya bose bari basigaye.

Perezida Paul Kagame muri icyo gihe wari Major yahise ajya ku buyobozi, azana uburyo bushya bw’imirwanire n’izindi mpinduka nyinshi.

Tariki ya 2 Ukwakira: Hatabarutse uwari Umugaba Mukuru w’Ingabo z’Inkotanyi Gen. Maj Gisa Fred Rwigema, arasiwe i Nyabwishongwezi.

Ku ya 4 Ukwakira: Ingabo z’Abafaransa 300 zaje kurinda abaturage babo babaga mu Rwanda, ari nabwo ingabo za RPA zo muri batayo ya 9 zafashe Umujyi wa Nyagatare.

Mu ijoro ryo ku itariki ya 4 bucya ari ku ya 5 Ukwakira, Guverinoma ya Habyarimana yacuze ikinyoma ivuga ko Inkotanyi zateye Umujyi wa Kigali, biba urwitwazo ubwo yafungaga Abatutsi basaga ibihumbi 10, na bamwe mu banyapolitiki.

Ku ya 5 Ukwakira : Abasirikare 535 b’Ababiligi n’abo muri Zaire baje gufasha ingabo za Habyarimana.

Ku itariki ya 6 ni ya 7 : Ingabo za RPA batayo ya 4 zafashe Gabiro.

Ku ya 8 Ukwakira : Nyuma y’isibaniro na RPA i Kagitumba, ingabo za FAR zishe Abahima basaga 1,000 bo mu Mutara bo mu bwoko bw’Abatutsi.

Ku itariki ya 11 kugera 13 Ukwakira : habaye ubwicanyi bwahitanye Abatutsi bagera kuri 400 muri Komini Kibilira mu cyahoze ari Perefegitura ya Gisenyi.

Ku itariki ya 23 Ukwakira : Urupfu rwa Major Bunyenyezi na Major Bayingana, ubwo bagwaga mu mutego w’umwanzi i Ryabega.

Tariki ya 13 Ugushyingo : Habyarimana yemereye amashyaka atavuga rumwe n’ubutegetsi gukora, ndetse anavuga ko ubwoko bugomba gukurwa mu ndangamuntu n’ubwo bitigeze bikorwa.

Ku ya 6 Ukuboza : Ikinyamakuru Kangura cyashyize ahagaragara amategeko 10 y’Abahutu, umunani muri yo yashishikarizaga Abahutu kutagirira Umututsi imbabazi.

Mu mwaka wa 1991

Tariki ya 3 Mutarama : APR-Inkontanyi yahinduye isura y’imirwano igaba igitero gikomeye mu duce twa Gatuna na Kaniga mu rwego rwo kwima inzira ibikoresho by’ingabo za Leta.

Ku ya 7 Mutarama : Abanyarwanda batari bake bakatiwe igihano cy’urupfu bitwa ibyiso by’Inkontanyi.

Ku ya 23 Mutarama : APR yafashe Umujyi wa Ruhengeri ifungura n’infungwa za politiki harimo na bamwe mu basirikari bakuru.

Mu mpera za Mutarama kugera mu ntangiriro za Werurwe : Hishwe Abagogwe bo mu bwoko bw’Abatutsi bari hagati ya 500 na 1,000.

Mu mwaka wa 1992

Muri Werurwe : Habaye iremwa ku mugaragaro ry’umutwe w’Abahutu b’abahezanguni wiswe CDR byaherekejwe n’iyicwa ry’Abatutsi bagera kuri 300 mu Bugesera.

Muri Gicurasi : Igitero gikomeye cya RPA cyafashe amakomini amwe n’amwe, cyatumye abaturage basaga ibihumbi 350 bava mu byabo.

Muri Kanama : Abatutsi benshi barishwe ku Kibuye.

Mu Gushyingo : Leon Mugesera yavuze ijambo ku Kabaya (Gisenyi) aho yakanguriraga Abahutu gutsemba Abatutsi, avuga ko bazasubizwa [aho yavugaga ko bakomoka] muri Ethiopia banyujijwe iya Nyabarongo.

Mu mwaka wa 1993

Ku itariki ya 8 Gashyantare : RPA yigaruriye agace kanini k’igihugu iza no gusubira inyuma, mu rwego rwo kumvisha amahanga ko Abatutsi bakomeje kwicwa urubozo.

Ku itariki ya 8 Werurwe : Ni bwo hasohotse Raporo Mpuzamanga yerekanaga uruhare rw’ibiro by’umukuru w’igihugu mu Rwanda, ku bwicanyi bwakorewe Abagogwe muri Perefegitura za Gisenyi na Ruhengeri.

Ku itariki ya 7 Mata : Guverinoma yakiriye iyo raporo, inahakana byimazeyo ibyari biyikubiyemo.

Kanama : Hatangiye kumvikana ibiganiro byo kwangisha abandi Banyarwanda kurwanya Abatutsi binyuze kuri Radio RTLM.

Tariki ya 4 Kanama : mu gihe RPA na Guverinoma y’u Rwanda byasabwaga kubahiriza imyanzuro yari ikubiye mu masezerano ya Arusha, Guverinoma yo yakomeje gutoza imitwe y’ingabo harimo n’Interahamwe zakoze Jenoside, Impuzamigambi ndetse n’abandi bambari bagombaga gukora ubwicanyi.

Tariki ya 28 Ukuboza : Batayo ya gatatu y’ingabo za RPA yageze i Kigali muri CND, hari mu rwego rwo gushinga Guverinoma y’inzibacyuho yari yaremejwe n’amasezerano ya Arusha.

Mu mwaka wa 1994

Tariki ya 6 Mata : I Dar-es-Salaam habereye Inama y’Akarere, ndetse ni na bwo indege yari itwaye Perezida Habyarimana yahise ihanurwa saa mbiri n’igice z’ijoro (8h30’p.m), ubwo yiteguraga kugwa ku kibuga cy’indege i Kanombe.

Ku ya 7 Mata : Habaye iyicwa rya Minisitiri w’Intebe Uwilingiyimana Agathe n’ingabo 10 z’Ababilibi zamurindaga, hishwe kandi n’abaminisitiri batandukanye n’abandi bo ku ruhande rutavugaga rumwe n’ubutegetsi bwariho. Ubwo Jenoside yahise itangira i Butare, Gitarama na Murambi ya Byumba.

Ku ya 8 Mata : Ingabo za RPA zafashe umugambi wo gutera Kigali, ndetse no guhagarika Jenoside mu maguru mashya.

Tariki ya 14 Mata : Ububiligi bwategetse hutihuti ingabo zabwo kuva mu Rwanda no mu ngabo za Loni ku buryo kugeza ku ya 20 uwanyuma mu basirikari babwo yari amaze kuva mu Rwanda.

Ku itariki ya 18 Mata : RPA yarashe RTLM ku bw’ikwirakwizwa ry’umwuka mubi w’urwango mu Banyarwanda.

Ku ya 19 Mata : I Butare aho Perezida Sindikubwabo avuka yatanze imbwirwaruhame ishishikariza abaturage guhaguruka bakica Abatutsi, bidatsinze umuntu utari ushyigikiye uwo mugambi na we yahise atangira guhigwa bukware ndetse akanicwa.

Ku 21 Mata : RPA yabohoye Byumba.

Ku itariki ya 21 na 22 Mata : Akanama ka Loni Gashinzwe Umutekano mu mwanzuro wa 1912, kategetse ingabo zako kuva mu Rwanda hagasigara abasirikari 270 gusa.

Ku itariki ya 30 Mata : RPA yagenzuraga umupaka wa Rusumo uhana urubibi n’igihugu cya Tanzania.

Ku itariki ya 16 Gicurasi : RPA yafunze umuhanda Gitarama-Kigali.

Ku ya 22 Gicurasi : RPA yafashe ikibuga cy’indege mpuzamahanga cy’i Kigali n’ikigo cya gisirikare cy’i Kanombe.

Ku itariki ya 29 Gicurasi : RPA yafashe Umujyi wa Nyanza.

Ku ya 2 Kamena : RPA yabohoye Kabgayi.

Ku itariki ya 13 Kamena : RPA yafashe Umujyi wa Gitarama aho Guverinoma y’inzibacyuho yakoreraga, ariko ko yo yari yerekeje ku Gisenyi ku itariki ya 10 Kamena.

Ku ya 21 Kamena : Ku mwanzuro wa Loni wa 929, Ingabo za mbere z’Abafaransa zageze ku mipaka y’u Rwanda na Zaire mu rwego rwa “Operation Turquoise”.

Ku itariki ya 28 : I Genève, Loni yashize ahagaragara raporo yemeza ko mu Rwanda harimo kuba Jenoside ikorerwa Abatutsi.

Tariki ya 4 Nyakanga : RPA yabohoye Umujyi wa Kigali nyuma yo kubohora Butare ku ya 3. Guverinoma yari iriho yahise yerekeza mu buhungiro muri Zaire.

Ku ya 14 Nyakanga : RPA yabohoye Umujyi wa Ruhengeri.

Ku ya 17 Nyakanga : RPA yabohoye Umujyi wa Gisenyi.

Ku itariki ya 19 Nyakanga : Ni bwo hashinzwe Guverinoma y’Ubumwe bw’Abanyarwanda n’ihagarikwa ku mugaragaro rya Jenoside.

Kuri izo tariki urusaku rw’amasasu rwarahagaze mu mujyi wa Kigali, iki kiba ikimenyetso cyo guhagarikwa kwa Jenoside yarimo ikorerwa Abatutsi, aho ingabo za RPA zabashije guhashya iza FAR n’Interahamwe, benshi muri aba bahungira muri Zaire.

Ntibyari byoroheye ingabo 600 za FPR Inkotanyi ubwo indege ya Habyarimana yaraswaga

 

Nyuma y’iminota nk’ine gusa indege ya Habyarimana imaze kuraswa mu ijoro ryo kuwa 6 Mata 1994, abasirikare ba leta bar i Kanombe batangiye kuturasaho ndetse n’abari ku Kacyiru bose bafatanya kuturasa. Ntibyari byoroshye kuko twari bake ugereranyije n’umwanzi. (...) Twafashijwe n’imbunda 12,7mm Anti-aircraft yari iri hano yadufashaga kurasa kure (igeza mu birometero bibiri) bityo tugasunika umwanzi ari nako ingabo ziri ku butaka zibasha kwigira imbere.

Hafi y’inteko ishinga amategeko mu masangano y’imihanda yo ku Kimihurura, hari inkambi y’abasirikare barindaga Umukuru w’igihugu (Camp GP), ari nacyo kibazo gikomeye aba basirikare 600 bahuye nacyo ariko babasha kubanesha bafata ikigo.
Ku itariki ya 11 Mata 1994 nibwo aba basirikare babashije kubona ubutabazi ubwo batayo ya Alpha yabaga mu karere ka Gicumbi yasesekaraga i Kigali maze ibongerera ingufu babasha gufata uduce dutandukanye mu mujyi.
Koloneli wavuye ku rugerero Nyamurangwa Fred wari ufite ipeti rya Lieutenant Colonel waje gufasha ingabo 600 zari muri CND, ni we wayoboye ingabo zafashe uduce dutandukanye kuva ku Gisimenti, Kicukiro kugeza ku i Rebero.
Nyamurangwa yagize ati “Byadutwaye umunsi umwe gusa kugira ngo tugere ku i Rebero aho twahuraga n’interahamwe n’izi ngabo.
Mu gihe izi ngabo zarwanaga, zihutiraga no kurokora abantu batandukanye bari hafi y’agace zari ziherereyemo aho ndetse Minisitiri w’uburezi Dr. Biruta Vincent yarokowe mu ba mbere kuko yari aturanye neza na CND ndetse anagira uruhare runini mu kuvura inkomere zari muri iyi nyubako.
Kuri iyi nyubako ikoreramo Inteko ishinga amategeko y’u Rwanda ubu hagiye gutahwa ibishushanyo by’ubugeni byibutsa urugamba rutoroshye izi ngabo 600 zanyuzemo kugeza Jenoside yakorewe Abatutsi ihagaritswe tariki 4 Nyakanga 1994. Harateganywa kwandika amateka y’ibyebereye kuri iyi nyubako bityo ngo bifashe n’abo mu gihe kizaza kuzamenya neza inzira y’urugamba rwo kubohora igihugu